Szymon

1. Włodzimierz Szymanowicz

1. Włodzimierz Szymanowicz

Na marginesie wczorajszej dyskusji u laudatego o Jacku Kaczmarskim pozwoliłem sobie na zamieszczenie glossy, która przeszła prawie niezauważona. Zdawałem sobie sprawę, że moja decyzja była tyleż spontaniczna, co głupia, choćby dlatego, że temperatura, do jakiej dochodzą spory na krótko przed północą, i tak nie pozwoliłaby nikomu wykrzesanie koniecznej energii, żeby wczytywać się i łamać sobie głowę nad wierszami w rodzaju ?Zimowego sztafażu?.

W takich chwilach nikt już nie czyta, tylko pisze ? najczęściej to, co sam napisał. Zła pora na dobrą poezję. Wiedziałem, że nie zmieni tego nawet znakomita i przejrzyście napisana notka Włodzimierza Holsztyńskiego, którą go opatrzyłem

Dlatego dzisiaj wracam do tej sprawy, czyli do ?Zimowego sztafażu?. Żeby wytłumaczyć się z mojej północnej decyzji i uratować wiersz, który na brak uwagi nie zasłużył. Umieściłem go między innymi dlatego, żeby przypomnieć postać Włodzimierza Szymanowicza, zaliczanego do grona ?poetów przeklętych?.

Szymanowicz nie żyje. I to od lat czterdziestu dwóch. Od Kaczmarskiego był starszy o zaledwie jedną dekadę. Wtedy dzieliła ich przepaść, ale z dzisiejszej perspektywy są prawie rówieśnikami

W momencie śmierci, wczesną wiosną 1967 (4. marca minęła rocznica) miał zaledwie dwadzieścia lat i uchodził za legendę swojego pokolenia. Był wyjątkowo uzdolnionym malarzem, ale i poetą. W liceum Konopnickiej w Warszawie nauczyciel rysunku, rzeźbiarz Tadeusz Szadenberg, kolekcjonował rysunki piętnastolatka uważając, że kiedyś będą miały swoją wartość.

Zginął podczas bankietu na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie studiował. Poprzedniego dnia sprzedał jeden ze swoich obrazów. Duża rzecz jak na studenta drugiego roku malarstwa. Właśnie z tej okazji urządził dla kolegów bankiet na uczelni. Szymanowicz mial także inne opowody, żeby świętować początek wiosny. Jego wiersze, które wysłał w styczniu do redakcji ?Kultury?, spotkały się z gorącym przyjęciem szefa działu poezji, Stanisława Grochowiaka. W swoim liście do Szymanowicza napisał ?ma pan autentyczny talent poetycki?.

2. Debiut poety

Trudno się dziwić Grochowiakowi, skoro wśród wierszy Szymanowicza były także te dwa, które ukazały się w ?Kulturze? w parę tygodni po jego śmierci

biegnę do ciebie po mokrej trawie
jest bardzo zielona i mokra

idę w pokorze najcichszej
wąską miedzą granatowym borem

i oto idę szerokim gościńcem
gdy anielskie chóry w leśnej katedrze
głoszą zmartwychwstanie słońca

biegnę do ciebie łyskajacym morzem
a wędrujący helios wznosi skwarną grzywę

NAD JESIENINEM

Ta alpejska wódka powiała fiołkiem
smagnęło przełyk górskim powietrzem
bo rozcieńczona alpejskim potokiem
co mroźną pianą pryska na wietrze

Pijmy, najmilszy, jeszcze jedną duszkiem
a ja popatrzę przez zielone szkło
zieloną murawą przemokną spodnie
rozsłoneczni się nostalgia jak dzwon

Ech, Jesienin, Jesienin, mój brzozowy Jesienin
przynieś jabłka w malowanej skrzyni
mam za mało złotej matki-jesieni
plujmy życiem jak pestką od dyni

Razem z tymi dwoma wierszami ukazał się też wtedy w ?Kulturze? napisany parę lat wcześniej ?Obrazek z Watteau?, do którego załączam jak zwykle świetny minikomentarz Holsztyńskiego. Jest w nim pewna tajemnica.

Obrazek z Watteau

Klawesyn przypomniał chwilkę z Watteau
gdzie bachanalia dworskie wśród klonów
Damom aż zmarzły paluszki bo chłód
W konwersacyjej nie brak urzeczeń

Nad złotą łąką w pierwszym słońcu co
zatopiona w stawie wśród łabędzi
Nad złotą łąką w pierwszym słońcu co
zatopione w stawie wśród łabędzi

Miedzią migoce w wyobraźni mej
klonowy liść w kamiennym pucharze
klonowy liść w kamiennym pucharze
w parku szelestach obrazek z Watteau
1964

“Wiersz Szymanowicza jest niezwykly w kazdym wymiarze:

? malarsko! … … … … malarsko!

? przeuroczy opis sceny towarzyskiej;

? rownie uroczy glos narratora, zdystansowany, lekko rozbawiony ale pelen cieplej sympatii dla przedstawionej sceny;

? humanizm, historyczna sztafeta, podziw i oddanie holdu artyscie z przeszlosci;

? piekny jezyk i pelna dojrzalosc artystyczna.

Swiatlo i wizualnosc polaczona jest harmonijnie z innymi zmyslowymi wrazeniami, jak dzwiek (klawesyn, miedź) i ciezar materii (miedź, klonowy lisc, kamienny puchar; powtorzenie w 3′ zwrotce zwieksza ciezar). Pierwsze dwie zwrotki sa lekkie, bo dotycza sceny zewnetrznej. Ostatnia jest ciezka, bo dotyczy narratora, jego glowy. Ostatni, najostatniejszy akcent znowu jest lekki ? idealna kompozycja (nie skupia sie na narratorze).

Druga zwrotka ilustruje uzycie powtorzenie z wariacja. (Jako srodek artystyczny, powtorzenie dokladne jest kropla w oceanie mozliwosci powtorzenia niedokladnego). Szymanowicz za cene zmiany jednej jedynej literki, zatopiona versus zatopione, zafundowal nam dwa piekne obrazy. Pokrewne, ale zmiana akcentu czyni je kompletnie roznymi malarsko. Jedna literka wystarczyla, zeby powtorzenia nie odebrac jako powtorzenia; druga para linijek srodkowej zwrotki czyni wrazenie rownie swieze jak pierwsza para, moze jeszcze bardziej. Po czym nastepuje nowe, nostalgiczne powtorzenie w zwrotce ostatniej.

Nastroj wiersza zmienia sie delikatnie wraz ze strofkami, od przywitania do pozegnania.

Prostota wiersza Szymanowicza nie powinna mylic, jest tego utworu wielkim plusem. Moga i byc moze beda sie na tym wierszu uczyc poezji pokolenia poetow.

Przypomne daty. Antoine Watteau: urodzony 1684-10-10, zmarl 1721-07-18.”

3. List zza grobu

Z tego, co wiem, Holsztyński, jest profesorem matematyki. Wynalazł bodajże jakiś liczący się procesor, który zrewolucjonizował technikę komputerową. W tej chwili wykłada w Kaliforni. Oprócz tego pisze dobre wiersze. Myślę, że przyjaźnił się z Szymanowiczem w czasach szkolnych albo studenckich i stąd bierze się jego fascynacja przedwcześnie zmarłym poetą.

W internecie dotarłem do ?listu pośmiertnego? Szymanowicza, który napisał za niego Holsztyński. Uprzedzam, że w trakcie jego czytania niektorym mogą przejść ciarki na plecach, tym bardziej, że list, włącznie z historią nagrobka, można porownać do zeznania pod przysięgą ? jest całkowicie oparty na faktach.

Od siebie dodam, że ojciec poety popełnił samobójstwo w trzy lata po tragicznej śmierci syna. Po wyjeździe za granicę żony, bardzo wrażliwej i pięknej kobiety o arystokratycznej urodzie, i młodszego syna, nie zniósł zamotności. W porównaniu z nią i swoim synem sprawiał wrażenie grubianina, ale on też miał swoją wrażliwość. Odkręcił kurek w pustym mieszkaniu. Mimo że zawsze z byle powodu żarł się z synem, starannie uszczelnił drzwi od pokoju, w którym poukładał wszystkie jego obrazy.

Nie chciał, żeby wybuch gazu doprowadził do ich unicestwienia…

“Mój ojciec zmarł wkrótce po mnie. Moja mama szereg lat później, w Szwecji, dokąd wyemigrowała z moim młodszym bratem Markiem. Na koniec zmarł tragicznie Marek. To cała moja bliska rodzina.

Marek odwiedzał Polskę i pozostawił po sobie dziecko na wsi, chyba córeczkę. Dziś musi być dużą panną. Gdyby dobrzy ludzie ją odnaleźli, to niechby miała prawa do mojej sztuki i do wierszy. Nie jestem prawnikiem. To jest tylko moja propozycja. A moje wiersze niech się ukazują w portalu tak jak innych, czysto, bez automatycznej otoczki komentarza, ktorego celem byłoby spełnienie wymagań prawnych.

Gdy miałem 14 lat, to narysowałem swój nagrobek (rysunek “wizja”) i napisałem:

Wł. Szymanowicz
żył lat dwadzieścia
zmarł tragicznie

I przypadkowo tak się stało. Śmierci ani nie planowałem, ani nie chciałem, ani sam specjalnie się nie zabiłem (wbrew temu co ludzi gadali, a nawet gdzie niegdzie wydrukowali). Więc nie wpadło mi do głowy, żeby myśleć o “udostępnianiu” i innych prawnych konsekwencjach mojej śmierci. Mnie jest już WSZYSTKO wszystko jedno. Jeżeli jakiś prawnik pozwie mnie do sądu, to się specjalnie tym nie przejmę.”

4. Szymon

Wypadaloby teraz przejść do okoliczności, w jakich zgninął poeta. Ale zanim to zrobię, podam jeszcze jeden szkic Holsztyńskiego o jego przyjacielu.

“Szymon pił i palił od dziecka. Psychiatrzy mu się na nic nie zdali. Sam się ratował jak mógł. Wysoki, przystojny, udał się do Jasińskiego, na kulturystykę. Zostawił po sobie obrazy, ryte w linoleum, widać piwnicę, osiłki na ławkach, mocujące się z ciężarami.
Na innym nocna scena, oponujących w drzwiach ktoś wyraźnie musi wypychać z baru, po schodkach, na ulicę; a ten pijak, z przedramieniem przydepniętym do chodnika czyimś butem, ma prawdziwą o to pretensję — no jak to tak? no jakże? no co?!
Podwórko też nie pomagało na nerwy. Chłopaki chodzili z brzytwami w kieszeni. Szymon też się z brzytwą nigdy nie rozstawał, aż dopiero pod koniec życia, gdy brzytwę sprzedał mojemu przyjacielowi.
Krytycy potem traktowali tę brzytwę jako środek artystyczny w wierszu.
Szymonowi na nerwy nie pomagała. Był odważny, ale żył w strachu. Spotykał tego, któremu zrobiono (z ust) “królika”. Ciężko dziecku. Czasem jednak brzytwa przydawała sie.
Szymon szkoły nie cierpiał. Miał ostry humor i oko, po latach brał ołówek w lewą rekę (w rękę, nie w palce) i jedną kreską oddawał profil, czy co tam, nauczyciela. Gdy narysował karykaturę w pięć sekund, to można było z niej dowiedzieć się o charakterze modelu więcej niż samemu na niego patrząc sto lat. A na Mazurach chłop wyrwał kół z płotu i gonił Szymona, tak się chłopu własny wizerunek w wykonaniu Szymona spodobał.
Szymon szkoły nie cierpiał. Miał ostry humor i oko, na ogół go nie lubili. Ale na potańcówki chodził. Podpuszczali go, żeby pokazał się, skoro taki kulturysta. Jasiński powiedział, żeby ściągać koszulę i Szymon ściągał, chcą to niech patrzą. Jakiś palant wciąż się go czepiał, skory do bójki z kulturystą, przed dziewczynami. No to go Szymon zaprosił na zewnątrz. Pokazał mu brzytwę i palant się odpalantował.
Także Akademii Szymon nie lubił, mimo że co roku kolekcję studenckich obrazów na korytarzu otwierały jego. W szkole, międzynarodowy konkurs “Afryka w oczach dziecka” też wygrał. Szczupła Murzynka pod ciężkimi palmami, to była jego przystojna matka, wcale nie Murzynka.
Szkoda, że nie docenił środowiska sztuki, jakie by nędzne nie było. Poeci w ogóle go nie chcieli zauważyć. Zmarł nim skończył Akademię. Wiersze matka wyszukała, jeden jako tekst do piosenki wygrał pierwszą nagrodę w konkursie ogolnopolskim, ale on już piosenki nie usłyszał. Więc wiersze w końcu mu (matce?) opublikowali. I tyle dobrego. Matka zmarła, a wiersze idą w zapomnienie. Najlepsze wiersze jego pokolenia. Raz lub dwa nazwano go (pośmiertnie) pionierem, głosem pokolenia, przydali mu ideologię artystyczno-pokoleniową. Jak z tą brzytwą. A był sobą i tylko sobą. Jego wiersze są ponadczasowe.
Byłem niedawno w Warszawie, i na podwórku, gdzie mieszkał. Nawet się nie zmieniło. Takie jeszcze sprzed drugiej wojny światowej. Krok na zewnątrz i już trudno dostrzec ślad po Szymonie, choć schodził ulice o każdej porze. Gdyby dalej chodził, może byłyby te same.
Wszyscy nazywali go Szymon. Ja go nazywałem inaczej, tak jak się naprawdę nazywał. Znałem go. Szkoda że tak mało. ”

5. Śmierć poety
Słyszałem o niej wiele opowieści. Wyskoczył przez okno z pracowni malarskiej, gdzie odbywała się impreza. Mimo że był wysportowany, spadł nieszczęśliwie. Przebił szklany dach pracowni rzeźbiarskiej na parterze i roztrzaskał sobie głowę uderzając w rzeźbę.
Są to tylko moje spekulacje, ale coś mi podszeptuje, że legenda o śmierci Szymanowicza, mogla być inspiracją dla Polańskiego podczas kręcenia jego najlepszego filmu ?Lokator?. Jak wiadomo, zarowno monsieur Trelkowski, jak i jego poprzedniczka ? mademoiselle Schull, grała ją Isabelle Adjani, wyskakiwali z feralnego mieszkania w Paryżu przebijając szklany dach na parterze. Polański pewnie nie byłby sobą, gdyby nie rozbudował samobójczej śmierci Trelkowskiego każąc mu skakać na szklany dach dwukrotnie.

Szymanowicz skoczył tylko jeden raz, ale jego matka nie mogła pogodzić się z myślą, że to mogło być samobójstwo. Dlaczego jej syn miałby odbierać sobie życie w chwili, kiedy zaczęły spełniać się jego największe marzenia? Jego obrazy znajdywały nabywców, a jego wiersze miały się ukazać w najwyżej cenionym tygodniku literackim. No i kto decyduje się samobójstwo w pomieszczeniu pełnym ludzi?

Zdaje się, że znalazła świadków, którzy śledzili zajście z innego budynku. Byli gotowi potwierdzić, że w oknie, z którego wypadł jej syn, doszlo do jakiejś szarpaniny. Z kolei uczestnicy zabawy utrzymywali, że chcieli ratować mu życie. Probowali wciągnąć go do środka, ale nie udalo im się. Matka pozostała do końca życia przekonana, że wypchnęli go przez okno koledzy ze studiów, którzy zazdrościli mu talentu.

Dwa lata po śmierci Szymanowicza ukazał się jako suplement do studenckiego czasopisma ?Orientacje? w nakładzie 1500 egzemplarzy tomik poezji ?Zaproście mnie do stołu?. Tytułowy wiersz jest pewnie wszystkim coś jeszcze mówi. Na początku lat 70. muzykę do niego napisał Henryk Alber.

W 1974 – siedem lat po śmierci Szymanowicza, piosenka ?Zaproście mnie do stołu? wykonywana przez Elżbietę Wojnowską zdobyła główną nagrodę w Opolu. W finałowym koncercie festiwalowym śpiewało ją wspólnie parę tysięcy osów ? wszyscy wykonawcy, którzy wyszli na scenę oraz cała widownia.

Trudno chyba sobie wyobrazić wspanialsze requiem dla przedwcześnie zmarłego poety.
Jego matka już tego nie widziała.

http://www.wrzuta.pl/audio/kNCRSq3iG0/elzbieta_wojnowska_zaproscie_mnie_do_stolu