Dyskrecjonalni zbawcy.

 Media poinformowały, że Rada Polityki Pieniężnej nie zmieniła stóp procentowych, co tradycyjnie przewidzieli ankietowani ekonomiści.

 Media poinformowały, że Rada Polityki Pieniężnej nie zmieniła stóp procentowych, co tradycyjnie przewidzieli ankietowani ekonomiści. Mnie wprawdzie nikt nie ankietował, ale też nie spodziewałem się żadnych zmian. Podwyżka była niezbyt prawdopodobna, bo mamy kryzys, a w czasie kryzysu banki centralne nie podnoszą zwykle stóp. Bardziej możliwa była obniżka, bo "stymulowanie" gospodarki niskimi stopami jest nadal modne, pomimo nauczki z czasów Greenspana. Na szczęście RPP wykazała się rozsądkiem i uznała, że skoro stopa jest i tak niższa, niż poziom inflacji, to nie należy jej jeszcze mocniej ciąć. Okazało się zatem, że mamy przewidywalną politykę pieniężną. I całe szczęście. Przewidywalny był również wybór nowego szefa amerykańskiej Rezerwy Federalnej – prezydent Obama mianował na to stanowisko starego szefa, Bena Bernanke. Nie wiem, czy w tej sprawie też przeprowadzano jakąś ankietę, ale biorąc pod uwagę zamiłowanie obu panów do tzw. ratowania gospodarki, nie powinno to nikogo dziwić. Niestety, choć wybór nowego szefa Fed bywa przewidywalny, to polityka tego szefa nie zawsze.

Podział polityki monetarnej na przewidywalną i nieprzewidywalną jest oczywiście uproszczeniem, choć nie do końca. Politykę tę można bowiem prowadzić na dwa sposoby: albo według pewnych ściśle określonych reguł, albo według aktualnego widzimisię osób podejmujących najważniejsze decyzje w banku centralnym. Ta druga metoda, nazywana nieco bardziej naukowo "działaniami dyskrecjonalnymi", była praktykowana m. in. w USA po 2001 roku. Wtedy to ówczesny szef Rezerwy Federalnej, Alan Greenspan, stwierdził, że wobec kryzysu ( który nie był zresztą zbyt wielki ) należy obniżyć stopy, w celu "stymulowania gospodarki". Obniżki trwały przez trzy lata, w tym czasie sprowadzono główną stopę Fed do poziomu 1% ( mniejszego, niż ówczesny poziom inflacji ). Następnie, bodaj pod koniec 2005 roku, szykujący się do odejścia ze stanowiska Greenspan, doszedł do wniosku, że jego dotychczasowa polityka, prowadząca do stymulowania ekspansji kredytowej, czyli do napełniania gospodarki pustymi pieniędzmi, może doprowadzić do wzrostu inflacji. Ten bystry i niewątpliwie słuszny, choć "nieco" spóźniony wniosek pchnął Fed do decyzji o podwyżkach stóp, które do 2007 roku wzrosły o 4,25%. Niestety wyższe stopy sprawiły, że spadły ceny domów. Dlaczego "niestety", skoro obniżka cen powinna raczej cieszyć ludzi, niż martwić? Dlatego, że polityka władz USA doprowadziła do masowego wzrostu podaży kredytów hipotecznych, a to z kolei wpłynęło na ciągły wzrost cen nieruchomości. Wiele osób brało więc kredyt, którego nie było w stanie spłacić i kupowało dom, licząc na to, że za jakiś czas sprzedadzą go ze sporym zyskiem, spłacą kredyt z odsetkami i starczy im jeszcze na częściowo samodzielne kupno nowego mieszkania. Te plany pokrzyżowała jednak podwyżka stóp i bańka na rynku nieruchomości pękła. Wraz z nią pękła wiara w to, że derywaty, którymi "zabezpieczono" udzielone dotychczas kredyty są wiele warte. Zaczął się kryzys.

To doświadczenie pokazuje, że "dyskrecjonalna" polityka pieniężna jest zła i nie sprawdza się w praktyce, pomimo tego, że wiele osób broni jej, uznając ją za dobre "działanie antycykliczne" ze strony państwa. W rzeczywistości nie da się jednak zapewnić gospodarce trwałego rozwoju przez manipulowanie podażą pieniądza. Wręcz przeciwnie, gospodarce służy tylko stabilny pieniądz i stabilna polityka, prowadzona według ściśle określonych zasad. Pytanie brzmi jakie to mają być zasady? Cóż, tu pojawiło się kilka propozycji. Pierwsza z nich jest dziełem Miltona Friedmana, jednego z twórców tzw. chicagowskiej szkoły ekonomii. Friedman był monetarystą i jak sama nazwa wskazuje uważał, że polityka monetarna jest bardzo ważna. Twierdził też ( przynajmniej na początku, potem się chyba z tego wycofał ), że najlepszą politykę bank centralny prowadzi wtedy, gdy utrzymuje podaż pieniądza na stałym, niskim poziomie, 3-4% rocznie, co z jednej strony będzie zapobiegało zbyt wysokiej inflacji, a z drugiej pojawieniu się deflacji. To założenie jest słuszne tylko wtedy, gdy przez "inflację" rozumiemy wzrost ilości pieniędzy. Jeśli natomiast rozumiemy przez nią "wzrost cen", to założenie słuszne być przestaje. Dlaczego? Dlatego, że wielkość cen zależy nie tylko od wielkości podaży pieniądza. Duży wpływ na ceny ma także podaż towarów i usług oraz popyt na nie. Jeśli podaż maleje, to ceny rosną, nawet jeśli nie wydrukowano zbyt dużo pieniędzy. Jeśli popyt rośnie, dzieje się tak samo. Oczywiście ilość pieniądza w obiegu też ma znaczenie i to znaczenie ogromne – jeśli ilość pieniądza w obiegu rośnie szybciej, niż ilość dóbr, to pieniądz będzie coraz tańszy, a dobra coraz droższe. Problem w tym, że to ile pieniędzy trafi w obieg tylko częściowo zależy od banku centralnego.

Co najmniej taki sam, a prawdopodobnie nawet większy wpływ na ceny ma rząd i jego polityka fiskalna. Jak rząd może wpływać na ceny? Choćby zaciągając gigantyczne długi, albo podnosząc podatki. Deficyt działa tu zwykle po jakimś czasie, natomiast wysoka podwyżka podatków i/lub ceł, może szybko doprowadzić do ograniczenia podaży i tym samym do wzrostu cen. Do wzrostu cen mogą prowadzić także inne decyzje rządu, np. nowe regulacje, więcej koncesji i zezwoleń, itp. Tak więc rząd ma znacznie więcej możliwości zaburzenia mechanizmu rynkowego i popsucia gospodarki, niż centralny bankier. Nie znaczy to, że bankier nie może tu nic zdziałać. Przeciwnie, może, co pokazał Greenspan ( uważany zresztą za monetarystę, jak Friedman ). Musi jednak trafić w odpowiednie warunki – jeśli mamy kryzys i jeśli banki niechętnie udzielają kredytów, a ludzie stają się bardziej oszczędni, to nawet bliskie zeru stopy nie wpłyną na szybki wzrost inflacji. Tak więc "reguła Friedmana" nie jest regułą najlepszą, choć nie jest też zła – z pewnością sprawdziłaby się lepiej, niż "dyskrecjonalna" polityka Greenspana, czy kogokolwiek innego. Zostawmy jednak tę zasadę i przejdźmy do kolejnej, znanej jako "reguła Taylora". Jej autorem jest, amerykański ekonomista, były doradca George’a W. Busha, John B. Taylor, zaliczany ( przynajmniej przez anglojęzyczną Wikipedię ) do nowych keynesistów – jeśli Wikipedia słusznie go zalicza, to dajcie nam Bogowie tylko takich keynesistów, jak on i żadnych innych. Reguła Taylora mówi, że bank centralny powinien wyznaczyć dwie wielkości – cel inflacyjny i PKB potencjalny. W przypadku celu, Taylor proponuje 2%, natomiast PKB potencjalny to średni wzrost PKB z ostatnich lat. Taylor twierdzi, że jeśli inflacja wykracza o 1% ponad cel, bank centralny powinien podnieść stopę o 0,5%, jeśli natomiast znajduje się ona o procent poniżej celu, to stopa powinna spaść o 0,5%. Podobnie powinno postępować się w przypadku wzrostu PKB powyżej PKB potencjalnego, czy spadku PKB poniżej tej wielkości. Jeśli natomiast inflacja wynosi 2%, a PKB rośnie w "średnim" tempie, stopa procentowa powinna znajdować się w okolicach 4%.

Wady i zalety? Zaletą jest to, że reguła jest dość prosta i że wynika ona z konkretnych liczb i z danych dotyczących stanu gospodarki, a nie z czyjegoś widzimisię. Według tych zasad, a przynajmniej w sposób zbliżony do nich, prowadzono politykę pieniężną w USA od połowy lat 80 do 2001 roku. Wadą jest z kolei to, że reguła zakłada "schładzanie" gospodarki przy "zbyt szybkim" wzroście i jej "podgrzewanie" przy wzroście zbyt wolnym, jakby gospodarka była starym żarciem, które można sobie podgrzać, schłodzić, albo wyrzucić na śmietnik. "Szczęściem w nieszczęściu" jest to, że Taylor chce gospodarkę "schładzać" i "podgrzewać" w myśl konkretnych zasad, a nie na podstawie czyichś opinii i pomysłów. Właśnie to, że w zasadzie Taylora są jakieś zasady, sprawia, że jest ona całkiem niezłym sposobem na prowadzenie polityki monetarnej. Zasady ma jednak nie tylko Taylor, zasadami kierował się także Jude Wanniski, zwolennik ekonomii podaży, który zaproponował ciekawą i moim zdaniem dobrą metodę prowadzenia polityki pieniężnej. Wanniski chciał związać podaż pieniądza z ceną złota. Nie miał to być jednak standard złota, jaki proponują niektórzy "Austriacy", czyli pełne pokrycie rezerw w złocie i zakaz wszelkiego dodruku. Wanniski proponował tylko, by bank centralny ustalił jakiś parytet ( może to być średnia cena złota w ostatnich latach ), powiedzmy 800 dolarów za uncję. Jeśli cena złota wzrośnie ponad 800 dolarów, bank centralny powinien dokonać sprzedaży papierów wartościowych na otwartym rynku, "wysysając" w ten sposób nadmiar pieniądza z obiegu. Jeśli natomiast cena złota spadnie poniżej "parytetu" bank powinien "dodrukować" trochę pieniędzy, dokonując zakupów na otwartym rynku. W ten sposób cena pieniądza ma być stabilna.

Czemu Wanniski proponuje, by złoto było "kotwicą inflacyjną"? Dlatego, że cena złota, podobnie jak cena każdego innego towaru, zależy od jego podaży i od popytu na nie. Podaż złota jest jednak w miarę stała i nie zmienia się zbyt często, ani zbyt szybko, dlatego jego cena zależy głównie od popytu. Popyt na złoto rośnie wtedy, gdy polityka monetarna jest zbyt luźna, co rodzi "oczekiwania inflacyjne". Jeśli natomiast ta polityka jest zbyt sztywna, to pojawiają się "oczekiwania deflacyjne" i popyt na złoto spada, a wraz z popytem cena. Tak więc cena złota w systemie proponowanym przez Wanniskiego byłaby "wskaźnikiem", który mówiłby bankowi centralnemu, kiedy trzeba zwiększyć podaż pieniądza, a kiedy lepiej ją zmniejszyć. Czy to dobry pomysł? Moim zdaniem tak i z pewnością każdy z tych trzech pomysłów na politykę pieniężną jest lepszy, niż "dyskrecjonalne" pomysły urzędników, którym wydaje się, że mogą swoimi decyzjami "uratować" gospodarkę i którzy nie rozumieją, że o tym jak gospodarka wygląda decydują działania milionów ludzi, a nie decyzje jednego, czy drugiego "zbawcy".