Hagiografia czy biografia

Przeczytałem „Kapuściński non-fiction”. I co? I nico. Burza w szklance wody. Nie pierwszy i nie ostatni raz w Polsce.

Przeczytałem „Kapuściński non-fiction”. I co? I nico. Burza w szklance wody. Nie pierwszy i nie ostatni raz w Polsce.

O co była awantura? Nie wiem. Po raz kolejny nie mam pojęcia. Biografia Kapuścińskiego autorstwa A. Domosławskiego nie jest ani skandalem ani książką skandalizującą. Jest – moim zdaniem – dobrze napisaną biografią, której autor podaje nie tylko fakty z życia swojego bohatera (i przyjaciela), ale umiejętnie umieszcza je w kontekście historycznym, społecznym i politycznym. Nie będę tu opisywał, prostował i wyjaśniał nieporozumień i zarzutów wobec autora i książki, bo moim zdaniem książka broni się sama. Mało tego – jako przyjaciel Kapuścińskiego – Domosławski nie pozostawia żadnych faktów samym sobie, ale tam gdzie może, stara się tłumaczyć, a tam gdzie nie może zrozumieć postępowania swojego mentora, nie potępia, nie ocenia, tylko po prostu mówi, że trudno mu zrozumieć i trudno mu zgodzić się z postępowaniem swojego bohatera. Ma do tego prawo, a czytelnik nie musi się z Domosławskim zgadzać. Cały smaczek tej biografii polega na nie tyle na przytaczaniu faktów, opinii czy ocen tych znanych postaci, które się z Kapuścińskim przyjaźniły lub choćby zetknęły (co w końcu jest dla tego typu opracowań naturalne), ale na przybliżeniu – zwłaszcza młodszym czytelnikom – atmosfery i postaw naszych rodaków w czasach od 1945 do śmierci Kapuścińskiego. Obrany został Kapuściński z marmuru a pojawił się człowiek z krwi i kości, z wadami, wielkodusznością wobec przyjaciół, bezinteresownością wobec raz tylko spotkanych ludzi, wrażliwy i drażliwy na punkcie swojej osoby i twórczości, podatny na pokusy, lewicowiec z przekonania, który koniunkturalnie po 1989 r. nie chciał o swoim zaangażowaniu i przynależności do partii opowiadać, tłumaczyć się i wyjaśniać. Z sumie zestaw cech, które można przypisać każdemu z 99% Polaków. Czy Kapuściński został obnażony? Nie, moim zdaniem po prostu teraz łatwiej zrozumieć to co napisał.

Pozostaje jeszcze tylko zapytać się red. Bratkowskiego, prof. Bartoszewskiego i abepe-Życińskiego. O co chodzi? O to, że Kapuściński nie okazał się bóstwem tylko człowiekiem? Dlaczego – wzorem radiomaryjnych aktywistów – trójka aspirująca do autorytetów moralnych, nie była łaskawa przeczytać, a była łaskawa powiedzieć? Czyżby red. Bratkowski, którego życiorys może przypominać nieco życiorys Kapuścińskiego, obawiał się, że i o nim powstanie podobna książka? Domosławski – księże biskupie – nie wszedł z butami w życie prywatne, bo osoby publiczne tę prywatność składają na ołtarzu popularności. Fakty, o których napisał Domosławski były znane w większości w „środowisku”, co potwierdza fakt, że zostały właśnie uzyskane ze „środowiska.” Ale mimo tej „klapy”, ja o szanownej trójce recenzentów zdania nie zmienię, tak jak nie zmieniłem zdania o Kapuścińskim i jego twórczości. No może pozwolę sobie tylko wytknąć Panu prof. Bartoszewskiemu, że jego II cz. wywiadu, którą z prof. przeprowadził Michał Komar, w 40-50% jest powtórzeniem części pierwszej. I jakoś mnie nie przekonuje, że to sprawka wydawnictwa. Remastering jest fajny, ale wyłącznie w muzyce pop.

Biografia Kapuścińskiego to kolejna odsłona w batalii o to jak pisać w Polsce o ludziach znanych. Czy wstydliwa choroba Mickiewicza jest w stanie zmienić podejście do poety i jego dzieł? Moim zdaniem tak. Ale dotyczy to tylko bigoterii, która czyta wyłącznie książeczki do nabożeństwa. Awantura i proces o biografie Wałęsy to także zabawa w te same klocki. Cenckiewicz i Gontarczyk popełnili dzieło poprawne z formalnego punktu widzenia, ale moim zdaniem w wielu wątkach do dupy warsztatowo. Zyzak napisał biografię godną reportera “Faktu”, a nie historyka. Tym nie mniej stawianie Zyzaka przed sądem to głupota. Na tej samej zasadzie należałoby zamknąć wszystkie tabloidy. Młoda Wałęsówna powinna rozprawić się z autorami nie na sali sądowej, ale na łamach prasy, nie pozostawiając suchej nitki na warsztacie rzeczonych. Tak robi się na zachodzie, gdzie oba dzieła zostałyby rozwałkowane nie za fakty i plotki, ale właśnie za warsztat. Taki cios jest dla autorów bolesny, bo z reguły zamyka drzwi poważnych wydawnictw.

Awantura o film „Westerplatte” także wpisuje się w histerię ludzi o jedynie słusznych poglądach na polską historię i narodowych bohaterów. Dzieło jeszcze nie ukończone a wrzask już podniesiony. Mało tego, czytelnikom scenariusza wystarczyły wyrwane z kontekstu sceny, żeby próbować udupić film. Gdyby postępować zgodnie z logiką rodzimych cenzorów „Czas Apokalipsy”, będący luźnym przeniesieniem „Jądra Ciemności” Conrada, osadzony w realiach Wietnamu, nigdy by nie powstał. A to dzieło, przewiercające mózg na wylot, więcej mówi o wojnie, niż „Pluton”, „Byliśmy Żołnierzami” i wszystkie hollywoodzkie dzieła o wojnie wietnamskiej razem wzięte. Niestety w Polsce wciąż obowiązuje zasada, że o historii mówi się wyłącznie z pozycji martyrologicznych i na kolanach. Wszystko w klimacie „Ogniomistrza Kalenia” albo radzieckiego „Wyzwolenia.” Nic dziwnego, że małoletni tego nie kupują i bliższa jest im historia ligi hiszpańskiej niż polskiego czynu zbrojnego.

Kupiłem i przeczytałem ostatnio biografię Adolfa Pilcha „Góra-Dolina”, napisaną przez jednego z jego byłych żołnierzy. Z całym szacunkiem dla autora, ale zawiodłem się niestety. Nie, nie oczekiwałem hollywoodzkich fajerwerków i opowiadania historii, których nie było. Ale i sama barwna postać porucznika AK i losy jego oddziałów, a zwłaszcza wątek walk w Puszczy Nalibockiej i słynnego przemarszu, niemal u boku Niemców, z Puszczy Nalibockiej do Warszawy w czasie odwrotu Niemców w 1944 r., zasługują na zdecydowanie obszerniejszą opowieść i analizę. Podobnie rzecz się ma z biografią „Ponurego”. Bohaterowie bez skazy i nic więcej. Czy aby na pewno? Szkoda. Na pocieszenie mogę sobie poczytać dobrą biografię „Łupaszki” przygotowaną przed laty przez magistranta historii – chwała mu za to.