Państwo w gospodarce

Państwo w gospodarce

Uwaga! Długi wywód, tylko dla wytrwałych.

Państwo w gospodarce

Uwaga! Długi wywód, tylko dla wytrwałych.

Co robi państwo w gospodarce? Czy państwo w ogóle musi zajmować się gospodarką? Komu zależy na tym, żeby państwo bawiło się działalność gospodarczą? Prywatne czy państwowe?

Motto CH: Zwolennicy przedsiębiorstw państwowych i silnej regulacji gospodarki przez państwo, zachowują się jak topielec krzyczący na środku jeziora: więcej wody!

Cały wywód dotyczący tego jak efektywnym organizatorem i wytwórcą jest państwo, mógłbym zawrzeć w jednym haśle: „Lataj TU 154 albo Casą i przekonaj się sam”. Hm… no tak… to było poniżej pasa. No to może tak: boisz się latać – skorzystaj z usług PKP, tylko 5,5 godziny z Gdyni do Warszawy ze średnią prędkością 60 km/h – podróż na miarę kolei XXI w. Innymi słowy koń jaki jest każdy widzi.

Miłośnicy przedsiębiorczości państwowej dzielą się na trzy grupy:

1. Pracownicy przedsiębiorstw państwowych, ze szczególnym uwzględnieniem związków zawodowych. Miło pracuje się w przedsiębiorstwie z większościowym udziałem skarbu państwa. Miło, bo protest socjalny zawsze można przekształcić w polityczny, bo wsparcie protestu zadeklarują zawsze politycy aktualnie będący w opozycji. Przedsiębiorstwa państwowe, w których Skarb Państwa utrzymuje większościowy udział (lub znaczący), funkcjonują z reguły na rynku jako monopoliści lub oligopoliści. Miło pracuje się w takiej firmie, bo gwarantuje ona szereg przywilejów, począwszy od możliwości zakupu akcji po preferencyjnych cenach (w przypadku firmy monopolistycznej takie akcje to sam mniód) lub gwarancje zatrudnienia i wysokiego wynagrodzenia (vide Enea), będącego rezultatem nie popytu na pracę, ale polityki.

2. Politycy określonej opcji oraz ich medialni i internetowi akolici. Miłość tej grupy do państwowych przedsiębiorstw zmienną jest. Jeżeli akurat znajdują się przy władzy, to kochają przedsiębiorstwa państwowe całą swoją polityką miłości. Gdy z woli ludu przechodzą do opozycji, zaczynają być zwolennikami prywatyzacji i rządzącym z obrzydzeniem zarzucają zawłaszczanie państwowego majątku do realizacji własnych, partykularnych interesów, co jeszcze wczoraj robili sami bez dzisiejszego wstrętu.

3. Wikipedyczni specjaliści . Uwielbiają statystyki i liczby, które znajdują w internecie. Zestawiając dowolnie dane, udowadniają z góry przyjętą tezę, często podpierając się argumentem: proszę, a w takich krajach jak Francja czy Niemcy, to przedsiębiorstwa państwowe mają się dobrze i stanowią jeden z fundamentów gospodarki. Albo: przed wojną PKP było wzorem dobrze funkcjonującego państwowego przedsiębiorstwa nie tylko w Polsce ale i w Europie.
Abstrahuje się przy tym od faktu, że o efektywności gospodarowania w ogóle, a zwłaszcza w sferze publicznej, poza „naturalnymi” cechami proefektywnościowymi (o nich piszę niżej), decyduje kultura polityczna i organizacyjna, a z tym w Polsce jest nam bliżej do takich krajów jak Rosja i Zimbabwe niż Francja, Dania, czy Finlandia (potwierdzenie tej tezy znajdzie każdy, kto miał przyjemność obcować z państwem polskim, a pozostali mogą sobie nas znaleźć w rankingach, publikowanych przez różne organizacje i instytucje, z reguły gdzieś pod koniec pierwszej setki). Przykład przedwojennego PKP, tak często przytaczany w mediach i internecie, pomija z – nomen omen – kolei fakt, że nad tą gałęzią transportu w II RP roztoczono parasol opiekuńczości, w rezultacie którego przemysł motoryzacyjny w Polsce i infrastruktura drogowa praktycznie nie rozwijały się. Niewielu wie, że cła na samochody i części zamienne w IIRP wynosiły…1000% (słownie tysiąc! procent). Nietrudno rozwijać przedsiębiorstwo państwowe, któremu gwarantuje się monopol na rynku, przy jednoczesnym zduszeniu produkcji substytutów.

Ale nie tylko państwo polskie ma zakusy na własną działalność wytwórczą i usługową. Jakie są więc przesłanki prowadzenia przez państwo działalności gospodarczej i kto na tym dobrze wychodzi.

Stawiam trzy tezy na początek:

1. Państwo jest mniej efektywnym przedsiębiorcą niż firma prywatna.

2. Państwowe firmy dążą do monopolizacji branży nie tylko poprzez instrumenty ekonomiczne (to samo robią firmy prywatne poprzez koncentrację kapitału), ale także poprzez działania pozaekonomiczne (polityczne).

3. Dostępność do usług nie musi oznaczać, że muszą je wykonywać firmy państwowe. Ba, taniej i lepiej w określonych warunkach będą je realizować firmy prywatne.

Na początek zacznijmy od funkcji państwa. Wyróżnia się cztery funkcje:

− wewnętrzną, polegającą na zapewnieniu porządku i bezpieczeństwa kraju
(administracja, policja, prokuratura, sadownictwo, służby więzienne itp.).

− zewnętrzną, czyli utrzymywanie i kształtowanie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi.

− socjalną – obejmuje działania zmierzające do zapewnienia między innymi egzystencji jednostkom i grupom społecznym, bezpieczeństwa i higieny pracy, do tworzenia miejsca pracy, ochrony środowiska naturalnego.

− gospodarczą – wyraża się w organizowaniu gospodarki i oddziaływaniu na nią.

Zaangażowanie się państwa w procesy gospodarcze jest różne w różnych krajach i jest wyrazem stosowanej doktryny polityki gospodarczej i społecznej. Na jednym krańcu mamy popłuczyny po komuniźmie, czyli Koreę Pn i Kubę, w których państwo sprawuje ścisłą kontrolę nad gospodarką i jest właścicielem ponad 90% majątku i infrastruktury. Na drugim kraje, które minimalizują udział państwa w procesach gospodarowania poprzez doktryny neoliberalne. Niezależnie od ustroju polityczno-gospodarczego rola państwa w gospodarkach z reguły sprowadza się do:

− polityki redystrybucji, której celem jest poprawienie pierwotnego podziału dochodów, powstającego w wyniku rynkowego procesu gospodarowania , polegające na ściąganiu części dochodów w formie podatków; polityka redystrybucji jest realizowana ponieważ uznaje się, że rynkowy podział dochodów jest niedoskonały (prowadzi do polaryzacji dochodowej, pozbawiając znaczną część społeczeństwa dostępu do określonych produktów i usług) i nie zapewnia optymalnego podziału środków; dlatego wymagana jest interwencja państwa;

− polityki alokacji – polegającej na finansowaniu tych sfer i dziedzin życia, które charakteryzują się niską stopą zysku i w związku z tym mogłyby nie znajdować chętnych do inwestowania w nie kapitału, a są konieczne dla funkcjonowania państwa i realizacji przez nie wymienionych wyżej funkcji;

− polityki stabilizacji, której celem jest zapobieganie gwałtownym zmianom w przebiegu cykli koniunkturalnych i niedopuszczenie do pojawiania się zapaści kryzysowych.

Zostawmy politykę stabilizacji doktrynerom. Panuje tu zresztą względna zgoda dotycząca zakresu i celów tej polityki. Różnice dotyczą najczęściej instrumentów jakie państwo powinno wykorzystywać stabilizując gospodarkę.

Problemy zaczynają się, gdy dochodzimy do polityki redystrybucji i alokacji środków pozyskanych w wyniku tej redystrybucji.

Celem redystrybucji jest pozyskanie środków finansowych z podatków i różnych opłat quasi podatkowych na:

− zapewnienie równych szans wszystkim obywatelom na starcie;

− doprowadzenie do sytuacji, w której wszyscy obywatele, niezależnie od sytuacji finansowej, będą mieli nieskrępowany dostęp do infrastruktury i usług niezbędnych do realizowania określonych funkcji życiowych; część z tych usług musi zapewniać państwo (sądownictwo, administracja, bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne) – a więc nie mają one charakteru rynkowego, część ma charakter mieszany (np. ochrona zdrowia, edukacja) – są i mogą być dostarczane przez państwo i prywatne firmy, część wreszcie może być z powodzeniem dostarczana na określonych warunkach wyłącznie przez firmy prywatne (np. transport publiczny).

− prowadzenie polityki zrównoważonego rozwoju.

Co wynika z tych rozważań? Że jest uzasadnione, aby państwo w określonej sytuacji interweniowało w działalność gospodarczą np. budując drogi* (robi to już od czasów rzymskich), albo zapewniając dostęp np. do usług transportowych (transport publiczny – powszechnie dostępny poprzez niskie ceny biletów, ulgi i uprawnienia do przejazdów bezpłatnych). Pozostaje pytanie jak powinno to robić, aby robić to efektywnie.

Na tym etapie pojawia się pierwszy problem – efektywności polityki podatkowej. Im szerszy zakres dobrobytu gwarantowanego przez państwo, tym więcej pieniędzy trzeba ściągnąć z podatków – to oczywiste. Problem jednak polega na tym, że ekstensywne zwiększanie wielkości zgromadzonych środków, poprzez podnoszenie podatków, nie tylko wpływa na zmniejszenie tempa rozwoju gospodarczego (przedsiębiorstwa mają mniej pieniędzy na rozwój), ale także jest nieefektywne z sensie fiskalnym Wyjaśnia to m.in. krzywa Laffera, pokazująca, że po przekroczeniu pewnej wielkości stopy podatkowej państwo wcale nie dostaje więcej pieniędzy z podatków.

Zjawisko to tłumaczy się tym, że wraz ze wzrostem stopy podatkowej, ponad pewien akceptowalny poziom, pojawia się szereg niekorzystnych zjawisk: m.in. obniża się poziom konsumpcji i zmniejsza popyt globalny, co z kolei powoduje obniżenie tempa wzrostu PKB, zmniejsza się wydajność pracy, następuje ucieczka kapitału – inwestorzy poszukują krajów o niższej stopie podatkowej, a więc wyższych zyskach, wzrasta skłonność do kombinowania i obchodzenia obowiązujących przepisów podatkowych, co z kolei powoduje wzrost kosztów funkcjonowania systemu kontroli podatkowej, a więc w rezultacie zwiększenie biurokratycznych wydatków państwa.

Krzywa Laffera jest teoretycznym modelem i w związku z tym trzeba ją interpretować z dawką zdrowego rozsądku. Np. jest faktem, że obniżanie podatków, przy określonym poziomie wydatków państwa związanych z realizacją jego funkcji, będzie powodować pogłębianie się deficytu budżetowego. Stąd twierdzenie, że podatki trzeba obniżać i już, jest delikatnie mówiąc doktrynerstwem, które może się sprawdzić, gdy sprywatyzujemy wszystkie funkcje realizowane przez państwo, łącznie z rządem, który będzie za swoje usługi pobierał opłaty wg cen rynkowych. Tyle tylko, że wówczas państwo jako takie przestanie funkcjonować. Z drugiej strony mówienie, że krzywa Laffera jest idiotyzmem (prof. M. Belka w wywiadzie dla „Polityki”), w świetle tego, co można w praktyce zaobserwować przy podnoszeniu podatków, chwały krytykom nie przynosi.

Załóżmy, że państwo prowadzi w miarę racjonalną politykę podatkową pozwalającą na gromadzenie środków, które są następnie wydawane na realizację polityki równych szans i zrównoważonego rozwoju. Powstaje zasadnicze pytanie, jak państwo ma te środki wydawać: czy samo budując, produkując i świadcząc usługi, czy może korzystając z usług firm prywatnych i płacąc im stosując procedurę przetargów, która ma wyłonić teoretycznie najbardziej efektywnego wykonawcę.

Kiedy państwo samo zaczyna dostarczać usługi lub produkty? Wtedy, kiedy dostęp do nich jest konieczny dla zapewnienia mieszkańcom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, warunków do życia. Niekiedy mówi się o minimum egzystencji, niekiedy o godnym życiu, czasami o społeczeństwie dobrobytu (powyższe sytuacje nie dotyczą marksistowskiego poglądu na gospodarkę, który pomijam). Jeżeli firmy prywatne nie są zainteresowane wytwarzaniem usług lub produktów ze względu na to, że sprzedaż ich po cenach rynkowych nie znalazłaby nabywców (są po prostu za drogie dla biedniejszej części społeczeństwa), a powszechny dostęp do nich jest uzasadniony względami rozwoju cywilizacyjnego (mówiąc lapidarnie), wówczas państwo może podjąć dwie decyzje:

− sami (my: państwo) dostarczamy mieszkańcom usług i produktów poprzez powoływanie przedsiębiorstw państwowych, które będą je wytwarzać (tzw. etatyzacja);

− usługi i produkty będą dostarczać firmy prywatne, a my (państwo) pokryjemy różnicę pomiędzy zaniżoną ceną sprzedaży a kosztami ich wytworzenia.

Uzasadnienie dla etatyzacji występuje, moim zdaniem, tylko w jednym przypadku – gdy na rynku nie ma zainteresowania produkcją określonych towarów i wytwarzaniem usług po cenach gwarantujących do nich powszechny dostęp, nawet gdy państwo pokrywa różnicę pomiędzy ceną sprzedaży, a kosztem ich wytwarzania. W takiej sytuacji państwo może podjąć decyzję, że będzie produkować lub dostarczać usługi we własnym zakresie. Innymi słowy – jeżeli nie znajdzie się prywatny producent dostarczający usługi lub produkty na ustalonych przez państwo warunkach (np. gwarantujący dopłaty do nierentownej produkcji lub wytwarzania usług), wówczas tworzymy państwowe przedsiębiorstwo. Dlaczego? Decyduje o tym relatywnie niższa efektywność przedsiębiorstw państwowych.

Niska efektywność państwowych przedsiębiorstw w Polsce wynika z pewnych cech, póki co niezmiennych od 20 lat :

1. Brak właściciela. Przez 50 lat gospodarki nakazowo-rozdzielczej i tzw. własności społecznej czyli niczyjej, obserwowano marnotrawienie zasobów poprzez niską wydajność i kulturę pracy oraz organizacji, a także wynoszenie, rozkradanie, zakombinowywanie.

2. Traktowanie firm jak kombinatów z rozbudowanym zapleczem socjalnym w postaci ośrodków wczasowych, szkół, ośrodków zdrowia, które są nastawione nie na osiąganie określonych parametrów ekonomicznych (zysk, udział w rynku w warunkach konkurencji), tylko na wypełnianiu planów, często podporządkowanych wyłącznie celom ideologicznym, dzisiaj partykularnym interesom politycznym. Te wady w pierwszej kolejności na szczęście zlikwidowano w ramach reform nielubianego tu i ówdzie Balcerowicza, tym nie mniej związki zawodowe wciąż śnią o socjalu na koszt przedsiębiorstwa (Enea, Energa, Spólki wydobywcze), czyli w ostateczności klienta.

3. Możliwość przerzucania fatalnych wyników finansowych w ciężar budżetu państwa (np. neverending story – czyli oddłużanie PKP) w warunkach ciągłego zagrożenia strajkowego. O efektywności takich akcji decyduje często monopolistyczna pozycja państwowego przedsiębiorstwa.

4. Możliwość dofinansowywania działalności przez państwo w ramach: czary-mary-pomoc publiczna-omijamy przepisy unijne, co w określonych wypadkach powoduje nierówne warunki konkurencji na rynku (o ile przedsiębiorstwo już nie funkcjonuje jako monopolista). Takie przypadki powinny należeć już do rzadkości ze względu na unijne przepisy o pomocy publicznej. Niestety tak się składa, że UE jest konsekwentna w zapewnieniu równych warunków konkurencji tam, gdzie stare kraje zdążyły zrestrukturyzować branżę. Tam, gdzie w krajach tych dalej funkcjonują publiczne monopole, UE wprowadza wyjątki od reguły. Przykładem jest rozporządzenie PE i RE 1370/2007, które polskim gminom dało możliwość powierzania własnym komunalnym (a więc takim quasi państwowym) spółkom wykonywania usług przewozowych w transporcie miejskim, dzięki czemu w wielu miastach związkowcy odetchnęli z ulgą – monopol został zakonserwowany na kilkanaście lat.

5. Traktowania państwowych firm jako przechowalni dla swoich ludzi z partii, którzy akurat nie załapali się do parlamentu, rządu lub samorządów i obłaskawianie związków zawodowych, jeżeli nie podwyżkami płac (możliwe najczęściej w monopolach), to przynajmniej utrzymaniem intratnych finansowo etatów związkowych. Koszty tych działań ponoszą w ostateczności oczywiście klienci.

6. Przedsiębiorstwa państwowe charakteryzują mniej efektywne mechanizmy zarządzania wynikające z faktu, że kadra menedżerska dobierana jest z politycznego klucza, a konkursy na stanowiska są fikcją, wobec braku przejrzystych zasad doboru. Poziom wynagrodzenia menedżerów też może się mieć nijak do wyników osiąganych przez przedsiębiorstwo, jeżeli dyrektorem jest Rychu lub inny Miro. Z drugiej strony, wynagrodzenia części podmiotów publicznych są wciąż objęte ustawą kominową. Co jak co, ale ten instrument decydujący o efektywności funkcjonowania przedsiębiorstw, powinien być kształtowany przez rynek.

7. Obostrzenia formalne i permanentne kontrole, mają z założenia zastąpić nadzór właścicielski i służyć wzrostowi efektywności funkcjonowania, tymczasem w praktyce przyczyniają się w rezultacie do wzrostu biurokracji (proszę sobie poczytać dowolne zalecenia pokontrolne), aż do paraliżu decyzyjnego włącznie. Z kolei rady nadzorcze, które ponoszą współodpowiedzialność za wyniki przedsiębiorstwa, pochodzą najczęściej z tej samej opcji politycznej co menedżerowie, więc sytuacja jest zabawna.

Te i inne cechy przedsiębiorstw państwowych powodują, że funkcjonują one zdecydowanie bardziej nieefektywnie niż przedsiębiorstwa prywatne, w porównywalnych warunkach rynkowych. Nie mają wystarczających bodźców do efektywnej pracy, wzrostu wydajności, podnoszenia jakości produktów i usług. W zamian za to, często będąc monopolistą, przerzucają w ciężar kosztów i następnie cen nie znajdujące ekonomicznego uzasadnienia działania i decyzje.

Co jest złego w monopolu wiedzą mniej więcej wszyscy, którzy zmuszeni zostali kiedykolwiek do korzystania z jego usług lub kupowania wytwarzanych przez monopolistę produktów. Tym nie mniej odwołam się do teorii mikroekonomii.

Wykres przedstawia korzyści wielkości produkcji (oś Q) gałęzi, w której długookresowe koszty przeciętne ciągle się obniżają, co oznacza techniczne korzyści produkcji na wielką skalę. Duże korzyści skali pojawiają się najczęściej w tych gałęziach, w których znaczną część kosztów stanowią koszty stałe, a tylko niewielką część – koszty krańcowe. Zrównanie długookresowego kosztu krańcowego określonego przez krzywą kosztów krańcowych LMC z krańcową użytecznością krzywej popytu DD następuje w punkcie E’ optymalnym dla społeczeństwa. Monopolista, dążąc do wyrównywania swoich utargów krańcowych (MR) z kosztami krańcowymi, wytwarza Qm produkcji osiąga zyski PmCBE. Dla tej wielkości produkcji społeczna użyteczność krańcowa Pm przekracza wysokość społecznego kosztu krańcowego w punkcie A. W takiej sytuacji monopolista produkuje zbyt mało. Społeczny koszt krańcowy i społeczna użyteczność krańcowa zrównują się przy wielkości produkcji Q’, zaś punktem optymalnym dla społeczeństwa jest punkt E’.

Jednym z najważniejszych argumentów przeciwko funkcjonowaniu monopoli jest nieefektywne lokowanie zasobów społecznych, niesprawiedliwe dzielenie dobrobytu poprzez odbieranie jego części konsumentom i przejmowanie go przez producentów. Tę argumentację uzupełnia się zarzutem o dużej władzy politycznej monopoli i braku motywacji do wprowadzania postępu technicznego, wymuszanego przez konkurencję. Społeczny koszt monopolizacji można ustalić przez sumowanie strat wszystkich przedsiębiorstw w gospodarce, w których koszt krańcowy i utarg krańcowy są niższe od ceny i społecznej użyteczności krańcowej. Te społeczne koszty monopoli można mierzyć konkretnymi stratami w gospodarce narodowej. Żeby nie wdawać się szerzej w teorię, chętnych odsyłam do książek z mikroekonomii.

Poza oczywistymi korzyściami dla monopoli, wynikającymi z ich pozycji rynkowej mamy, w przypadku monopolu państwowego do czynienia z sytuacją, w której monopolista korzysta często z dopłat państwa, o ile jego produkty lub usługi mają być powszechnie dostępne (po odpowiednio niskiej cenie). O sytuacji, w której można drenować rynek ustalając albo cenę monopolową, albo przerzucać nieefektywność w dopłatę budżetową (która w założeniach ma służyć wyłącznie zwieszeniu dostępności do produktów lub usług) marzy każdy przedsiębiorca. Jakie są skutki poza przepłacaniem za usługi i produkty , w porównaniu z sytuacją, w której moglibyśmy nabywać je na rynku? Pozbawiony konkurencji monopol nie ma zewnętrznych i wewnętrznych mechanizmów zachęcających go do redukcji kosztów, a więc do wzrostu wydajności np. poprzez restrukturyzację lub wprowadzanie postępu technicznego. Im mniej substytutów dla produktów i usług monopolistów, tym jego sytuacja jest bardziej komfortowa. A tak się składa, że państwowe monopole lokują się z reguły tam, gdzie możliwość zagrożenia ich pozycji poprzez substytuty jest niewielka (np. energetyka), a masowość popytu duża. Do tego dodajmy obłożenie produkcji lub usług monopolisty akcyzami i innymi quasi podatkami, w celu zapewnienia budżetowi państwa dochodów i mamy wyjaśnienie dlaczego benzyna, energia czy gaz kosztują tyle ile kosztują. To tzw. strategiczne sektory, które ze względu na szeroko rozumiane bezpieczeństwo państwa i mieszkańców, utrzymywane są pod państwową kontrolą (jest to raczej spadek po gospodarce nakazowo-rozdzielczej niż reguła obowiązująca w świecie). Działalność w przypadku przedsiębiorstw sektora strategicznego jest najczęściej zyskowna i państwo czerpie z niej profity, poza podatkami, w postaci milionowych zysków. Zyski te wypracowuje się poprzez zapewnienie tym przedsiębiorstwom de facto monopolistycznej pozycji (lub oligopolistycznej, co wiele nie zmienia z punktu widzenia klienta) i możliwości stosowania cen monopolowych.

W tym miejscu mała dygresja. Prywatyzacja monopolisty nie przynosi państwu korzyści, bo poza doraźnymi przychodami z ich sprzedaży, państwo pozbawia się zysków monopolistycznych, które pozostają w kieszeni prywatnego kapitału, a poza tym prywatyzacja zmonopolizowanej sfery gospodarki, powoduje, że państwo staje wobec groźby dyktowania warunków przez prywatnego monopolistę nie tylko klientom, ale też państwu.

O ile więc powoływanie państwowych przedsiębiorstw, w celu wypełnienia luki rynkowej w podaży produktów lub usług i realizacji polityki redystrybucji ma sens, o tyle rozwój i utrzymywanie monopolów państwowych zawsze będzie prowadzić do krojenia klientów. Powstaje zatem pytanie, do kiedy funkcjonowanie państwowych przedsiębiorstw znajduje swoje uzasadnienie realizowanymi przez państwo funkcjami.

Z czasem zyski nadzwyczajne monopolisty (początkowo naturalnego), będą wzbudzać zainteresowanie wejściem na rynek coraz większej grupy potencjalnych przedsiębiorstw prywatnych. Kierując się zasadami efektywności państwo powinno więc doprowadzić do sytuacji, w której dostęp do rynku będą mieli także inni producenci, którzy są w wstanie produkować taniej, wydajniej lub gwarantując lepszą jakość. Innymi słowy poprzez rynek należy zweryfikować efektywność dotychczasowego monopolisty. Fachowo nazywa się to deregulacją. Czy tak jest w rzeczywistości? Wystarczy prześledzić główne branże państwowych monopolistów i policzyć liczbę koncesji, licencji i innych uregulowań stanowiących bariery wejścia na rynek nie do pokonania. I nie ma co się dziwić – decyduje o tym szereg czynników, tyle tylko, że rachunki płacimy my. Dzieje się tak pomimo, że państwowe przedsiębiorstwa charakteryzują pewne „naturalne” cechy decydujące o ich słabości rynkowej.

O ile funkcjonowanie monopoli nie znajduje swojego uzasadnienia ekonomicznego, to można stwierdzić, że konserwowanie państwowego monopolu znajduje swoje uzasadnienie pozaekonomiczne. Po pierwsze duży monopolista to duży elektorat (pracownicy i członkowie ich rodzin w wieku 18+). Ten elektorat można łatwo obłaskawić, np. poprzez wysokie wynagrodzenia. To także posady dla członków partii, których nie udało się wepchnąć do parlamentu.

Reasumując – państwowe przedsiębiorstwa, ze względu na swoje cechy zawsze będą funkcjonować mniej efektywnie, niż przedsiębiorstwa prywatne, funkcjonujące w analogicznych warunkach. Przedsiębiorstwa państwowe dążą albo do zajmowania pozycji monopolistycznej wykorzystując pozaekonomiczne (najczęściej polityczne) instrumenty, co utrudnia prowadzenie skutecznej polityki antymonopolowej, albo do jej utrwalania.

Są jeszcze nieprzekonani? Są. To proponuję ostateczny test na efektywność. Konkurencja. Konkurencja – jako najsprawniejszy mechanizm weryfikowania efektywności podmiotów na rynku. Deregulacja i demonopolizacja. Wpuszczamy na rynek prywatne i państwowe podmioty i tworzymy im jednakowe warunki konkurowania (państwowy nie może ubiegać się o realizację zamówienia, jeżeli już wcześniej otrzymywał w związku z działalnością na innym rynku dotację). Wszędzie tam, gdzie państwo budowało i buduje infrastrukturę, usługi z wykorzystaniem tej infrastruktury może świadczyć podmiot prywatny jeżeli wygra przetarg.

Moje doświadczenie wskazuje, że w 4 na 5 przypadków wygrywać będą firmy prywatne, a ta jedna państwowa która wygra, nadawać się będzie natychmiast do prywatyzacji.

Taka sytuacja spowoduje, że państwo zamiast rozdrabniać swoje siły i środki na bezpośrednią realizację działalności gospodarczej, będzie mogło się skoncentrować na tym, na czym powinno – na pilnowaniu, żeby pieniądze publiczne były wydawane efektywnie, kontrolując ilość i jakość kupowanych usług. Może to z powodzeniem dotyczyć usług zdrowotnych jak i transportu publicznego.

Powszechna dostępność do usług nie oznacza, że usługi muszą realizować firmy państwowe (publiczne). Taka sytuacja może wystąpić, jeżeli przedsiębiorstwa prywatne nie są w stanie świadczyć takich samych usług po niższych kosztach. W każdym innym przypadku dostęp do świadczenia usług powinny mieć firmy prywatne o wyborze wykonawców powinien decydować wynik przetargu.

Co sądzić o państwie, które mimo wszystko wybiera państwowe monopole w miejsce konkurencji i niskich cen za dostarczane usługi lub produkty? Co powiedzieć o państwie, które chociaż w założeniach ma dostarczać usługi po cenach zapewniających powszechną dostępność, w rezultacie doprowadza do sytuacji, w której koszty utrzymania (czynsz i inne opłaty) pochłaniają u najuboższych ponad 50% budżetu domowego? Otóż moim zdaniem działanie takiego państwa ma podłoże czysto ideologiczne, tkwiące korzeniami w minionym ustroju. Państwo po prostu daje nam sygnał – potrzebujemy kasy na realizację szerokiego zakresu zadań. Dlatego choć za niektóre usługi lub produkty moglibyście płacić mniej, będziecie płacić więcej – bo tego wymaga realizowanie zasad równych szans, zrównoważonego rozwoju, państwa opiekuńczego (niepotrzebne skreślić).

Jeżeli więc chcecie jednocześnie taniego paliwa, prądu, gazu i powszechnego dostępu do służby zdrowia dla wszystkich – jak leci, na jednakowym poziomie, to znaczy, że chcecie powrotu do socjalizmu towarzysze.

*co nie przesądza, że korzystanie z nich musi być w każdym przypadku nieodpłatne.